به گزارش سرویس اقتصادی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ نرخ ارز در ایران، به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و مشکلات داخلی اقتصادی، در سال‌های اخیر با نوسانات قابل توجهی مواجه بوده است که این شرایط بصورت کلی اقتصاد کشور و زندگی و معیشت مردم را بصورت جدی از خود متاثر ساخته، از این رو در این گزارش تلاش خواهد شد به ریشه‌‍‌ها، دلایل و ابعاد مختلف و زمینه ساز و متغیرهای دخیل در نابسامانی های اقتصادی اخیر پرداخته شود.
به‌طور کلی، ارز ایران از دو نوع ارز رسمی و غیررسمی تشکیل شده است. ارز رسمی، شامل دلار و چند ارز دیگر مانند یورو، پوند و یوآن چین است که با نرخ‌های تعیین شده توسط بانک مرکزی ایران معامله می‌شود. در مقابل، ارز غیررسمی یا همان «نرخ سیاه»، شامل دلار و سایر ارزهای خارجی است که با نرخ‌هایی که در بازار سیاه تعیین می‌شود، خرید و فروش می‌شود. محدودیت فروش ارز توسط دولت و تفاوت قابل توجه در نرخ ارز بانک مرکزی و بازار سیاه باعث شده تا بسیاری از مردم و کسب‌وکارهای ایرانی به دنبال خرید ارز با نرخ غیررسمی شوند و هزینه‌های بالایی را تحمیل کنند.عوامل بسیاری بر نرخ ارزکشور ما تأثیر می‌گذارند، از جمله افکار عمومی داخلی و بین المللی، سیاست بین المللی و به ویژه تحریم ها، سیاست‌های داخلی دولت، نوسانات در بازار جهانی و اقتصاد کلان داخلی.
اما یک دلیل مهم افزایش نرخ ارز در کشور ما، افزاش تقاضای شدید در پی اطمینان خریداران ارز نسبت به افزایش قیمت آن است. معمولا افزایش نرخ ارز چندین عامل پذیرفته شده دارد، از میان این عوامل بعضی از اخبار درباره تغییر این عوامل تاثیر بیشتری بر روی افکار عمومی دارد و باعث می شود عده زیادی و موجب می شود تا سرمایه های زیادی به خرید ارز سوق داده شود. تحریم‌های اقتصادی: تحریم‌های اقتصادی با ایجاد محدودیت از سوی کشورهای دیگر برای صادرات بعضی از کالا ها و خدمات، مخصوصا نفت ایران و ایجاد محدودیت در نقل و انتقالات مالی و پولی باعث کاهش وسیع درآمدهای ارزی کشور شده و نرخ ارز را افزایش می‌دهد.
جدول| پیش بینی‌های سازمان برنامه و بودجه
پیشتر سازمان برنامه و بودجه اقدام به پیش بینی شاخص های کلان اقتصادی با دو پیش شرط تحریم یا رفع تحریم کرده و نتیجه این محاسبه پیش بینی نرخ ارز تا سال 1406 بود. اگر چه در نهایت معلوم نشد موضع دولت درباره گزارش فوق دقیقا چیست و اگر چه نسبت به این گزارش نگاه سیاه نمایانه وجود داشت، پس از گذشت بیش از دو سال از گزارش ذیل، امروز حتی با نرخ ارز بالا تری از آنچه پیش بینی شده بود روبرو هستیم.
دلایل افزایش نرخ ارز در ایران
«تورم»؛ تورم باعث کاهش ارزش پول ملی می‌شود و این باعث افزایش نرخ ارز نسبت به ارزهای خارجی می‌شود افزایش نرخ ارز در ایران به دلایل مختلفی می‌تواند رخ دهد که برخی از این علل عبارتند از:
عدم ثبات اقتصادی: عدم ثبات اقتصادی در ایران، باعث نااطمینانی سرمایه‌گذاران و خریداران خارجی شده است. در نتیجه، سرمایه‌گذاران و خریداران خارجی به اندازه کافی در معاملات با ایران شرکت نمی‌کنند و در نتیجه عرضه ارز به صورت قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد که باعث افزایش نرخ ارز می‌شود.
نوسانات اقتصادی: نوسانات اقتصادی و مشکلات مالی و پولی در ایران می‌تواند باعث افزایش نرخ ارز شود. این نوسانات شامل تورم، بیکاری، کاهش تولید، افزایش هزینه‌های تولید و... می‌شود.
کاهش قیمت نفت: قیمت نفت به عنوان یکی از مهمترین منابع درآمدی ایران، با توجه به نوسانات قیمت جهانی، کاهش یافته است. کاهش درآمد نفتی، باعث کاهش عرضه ارز به بازار شده و در نتیجه نرخ ارز افزایش می‌یابد.
رفتار اقتصادی: رفتار اقتصادی افراد و شرکت‌ها در کشور نیز می‌تواند به افزایش نرخ ارز منجر شود. برای مثال، اگر افراد و شرکت‌ها به دلیل ناامنی
فزایش نرخ ارز در ایران به عوامل متعددی بستگی دارد، اما برخی از اصلی‌ترین علل آن عبارتند از:
تحریم‌های بین‌المللی: تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی علیه ایران باعث شده‌اند که کشور نتواند به آسانی به ارزهای خارجی دسترسی داشته باشد. این تحریم‌ها مانع صادرات نفت و سایر محصولات ایرانی به بازارهای جهانی شده‌اند که باعث کاهش درآمدهای صادراتی و افزایش وابستگی به ارزهای خارجی می‌شود.
کاهش تقاضا: افزایش قیمت ارز باعث کاهش تقاضا برای کالاهای وارداتی می‌شود، که در نتیجه باعث کاهش درآمدهای صادراتی می‌شود.
سیاست‌های نامناسب دولت: سیاست‌های نامناسب دولت، به ویژه در زمینه کنترل قیمت‌ها و کنترل ارز، ممکن است باعث افزایش نرخ ارز شوند.
نوسانات جهانی: نوسانات جهانی در بازار ارز و قیمت نفت می‌تواند به شدت تأثیرگذار باشد و باعث افزایش نرخ ارز شود.
تعامل بازار سیاه: تعامل بازار سیاه نیز می‌تواند به افزایش نرخ ارز منجر شود، زیرا افراد ممکن است به دنبال تامین نیازهای خود با ارزهای خارجی باشند و بازار سیاه نیز به عنوان یک منبع تأمین ارز برای
مذاکرات می‌توانند نقش مهمی در کاهش یا افزایش نرخ ارز ایران ایفا کنند. در واقع، مذاکرات می‌توانند به عنوان یکی از راه‌هایی برای حل مشکلات اقتصادی و کاهش تنش‌های بین‌المللی بین کشورها عمل کنند. اگر دولت ایران توانایی مذاکره با کشورهای دیگر را داشته باشد و توافق‌هایی با آن‌ها برای تسهیل تجارت و تبادل ارز انجام دهد، می‌تواند به کاهش تنش‌های بین‌المللی و افزایش اعتماد به ایران کمک کند. در نتیجه، نرخ ارز نیز می‌تواند کاهش یابد.
همچنین، اگر مذاکرات توافقات برای حمایت از صادرات ایران از سوی کشورهای دیگر شامل تسهیل تجاری، تخفیف یا لغو تحریم‌ها، تسهیلات بانکی و ... باشد، می‌تواند به تحریک صادرات ایران و درآمدزایی بیشتر کمک کرده و در نتیجه به کاهش نرخ ارز کمک کند.
علاوه بر آن، مذاکرات با صنایع و کارگزاران ارزی همچنین می‌تواند در مقابله با نرخ ارز بالا موثر باشد. در صورتی که دولت و صنایع و کارگزاران با همکاری برای تعیین قیمت‌های مناسب برای ارز و دیگر مسائل ارزی همکاری کنند، می‌تواند به کاهش نرخ ارز کمک کند. بنابراین، مذاکرات می‌توانند به عنوان یکی از راه‌های کاهش نرخ ارز ایران و بهبود وضعیت اقتصادی کشور عمل کنند.
استفاده ناصحیح از سیاست‌های پولی و ارزی، نداشتن برنامه ریزی صحیح و عدم تنظیم مناسب بازار ارز، عدم کنترل صحیح و ساماندهی فعالیت‌های تجاری غیررسمی، عدم ایجاد شفافیت و اعتماد در بازار ارز، برخی از اشتباهات دولت ایران در کنترل نرخ ارز هستند. عدم توانایی دولت در جلوگیری از ورود ارزهای غیرقانونی و پول‌شویی نیز از دیگر عواملی است که باعث شده است که نرخ ارز از کنترل خارج شود. همچنین، تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و تحریم‌های اقتصادی و مالی ضد ایران نیز به افزایش نرخ ارز و رکود اقتصادی در ایران کمک کرده‌اند.
راهکارهای اقتصادی در مبارزه با نابسامانی‌ها
در کل، کنترل نرخ ارز از طریق سیاست‌های ارزی و پولی، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگی بین سازمان‌ها و نهادهای دولتی مختلف، ساماندهی بازار ارز و تعیین نرخ ارز مناسب است. همچنین، برای کاهش تبعیض و نابرابری در بازار ارز، لازم است که اقدامات لازم برای جلوگیری از فعالیت‌های تجاری غیررسمی و پول‌شویی انجام شود و بازار ارز به شکلی شفاف و قابل اعتماد تنظیم شود. نوسانات در بازار نفت: نفت به عنوان یکی از مهمترین منابع درآمدی کشور ایران، به طور مستقیم روی بازار ارز تأثیر می‌گذارد. افزایش قیمت نفت باعث افزایش درآمد دولت از فروش نفت شده و بنابراین نرخ ارز نیز افزایش می‌یابد.
تحریم‌های اقتصادی: ایران در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌های اقتصادی شدیدی که توسط غرب بر آن اعمال شده، با مشکلاتی مواجه شده است. این تحریم‌ها باعث کاهش ارزش ریال و افزایش نرخ ارز شده و برای دولت و مردم ایران سختی‌هایی را به همراه داشته است.
عدم اعتماد به اقتصاد کشور: یکی از مهمترین عواملی که باعث رشد نرخ ارز در ایران شده، عدم اعتماد به اقتصاد کشور است. بسیاری از افراد و شرکت‌ها به دلیل نداشتن اعتماد کافی به بازار ایران، اقدام به واردات کالا از این کشور نمی‌کنند. این باعث کاهش تقاضا برای ریال در بازار ارز می‌شود و در نتیجه نرخ ارز افزایش می‌یابد.
افزایش درآمد مسافرتی: صنعت گردشگری در ایران در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است و باعث افزایش درآمد ارزی کشور شده است. این باعث افزایش تقاضا برای خرید ریال در بازار ارز می‌شود و در نتیجه نرخ ارز نیز افزایش می‌یابد.
تقاضای بالا برای صادرات: یکی از عوامل مهمی که می‌تواند به رشد نرخ ارز در ایران کمک کند، تقاضای بالا برای صادرات است. با توجه به اینکه بخش صادرات به یکی از اصلی‌ترین قطب‌های اقتصادی کشور تبدیل شده است، هرچه تقاضا برای صادرات بیشتر شود، نرخ ارز نیز بهبود خواهد یافت.
کاهش واردات: کاهش واردات به عنوان یکی دیگر از عواملی است که می‌تواند به رشد نرخ ارز در ایران کمک کند. با توجه به اینکه واردات کالا و خدمات در بیشتر موارد با استفاده از ارز انجام می‌شود، هرچه واردات کاهش یابد، نرخ ارز نیز بهبود خواهد یافت.
افزایش قیمت نفت: یکی دیگر از عواملی که می‌تواند به رشد نرخ ارز در ایران کمک کند، افزایش قیمت نفت است. با توجه به اینکه ایران یکی از کشورهایی است که تولید نفت بالایی دارد، افزایش قیمت نفت می‌تواند به رشد نرخ ارز کمک کند.
ورود سرمایه‌گذاران خارجی: ورود سرمایه‌گذاران خارجی نیز می‌تواند به رشد نرخ ارز در ایران کمک کند. با توجه به اینکه سرمایه‌گذاری خارجی در بیشتر موارد با استفاده از ارز انجام می‌شود، ورود سرمایه‌گذاری حفظ ارزش پول یک کشور به عوامل متعددی بستگی دارد. در ادامه به برخی از عوامل اصلی که می‌توانند بر ارزش پول یک کشور تأثیرگذار باشند، اشاره می‌کنم:
۱. عرضه و تقاضای پول: ارتباط بین عرضه و تقاضای پول می‌تواند بر ارزش پول تأثیرگذار باشد. اگر عرضه پول بیشتر از تقاضای آن باشد، ممکن است ارزش پول کاهش یابد. به عنوان مثال، افزایش چاپ پول توسط بانک مرکزی می‌تواند منجر به کاهش ارزش پول شود.
۲. سیاست پولی: سیاست پولی که توسط بانک مرکزی اجرا می‌شود، می‌تواند بر ارزش پول تأثیرگذار باشد. بانک مرکزی می‌تواند با تغییر نرخ بهره و تعداد پول در جریان، تأثیر بر ارزش پول داشته باشد.
۳. روند تولید و صادرات: اگر یک کشور تولید و صادرات بیشتری داشته باشد، ممکن است ارزش پول آن کشور افزایش یابد. به عنوان مثال، اگر یک کشور بیشترین تولید کالایی مانند نفت را داشته باشد، احتمالاً ارزش پول آن کشور بالاست.
۴. عوامل سیاسی و اقتصادی: عواملی مانند استقرار سیاست‌های مالی و اقتصادی از جمله برنامه‌های بزرگ عمومی، قوانین مالیاتی، نرخ کار، تضمینات اجتماعی و امنیت پایداری در کشور ممکن است بر ارزش پول آن کشور تأثیرگذار باشند.
در کل، حفظ ارزش پول یک کشور بستگی به تعدادی عامل دارد که شامل عرضه و تقاضای پول، سیاست پولی، روند تولید و صادرات و جنگ اوکراین تأثیر مستقیمی بر اقتصاد ایران ندارد، اما ممکن است از طریق تأثیرات اقتصادی جنگ بر کشورهای همسایه، تأثیرگذار باشد. در زیر تأثیرات مهمی که جنگ اوکراین بر اقتصاد ایران می‌تواند داشته باشد، ذکر شده است:
۱. کاهش صادرات: اگر تنش‌های ناشی از جنگ در منطقه افزایش یابد، ممکن است این باعث کاهش صادرات ایران به کشورهای همسایه و حتی به دیگر کشورها شود. این می‌تواند به کاهش درآمدهای صادراتی ایران و در نتیجه کاهش ارزش پول محلی منجر شود.
۲. تحریم‌های جدید: در صورتی که تنش‌ها در منطقه افزایش یابد، احتمال افزایش تحریم‌های بین‌المللی علیه کشورهایی که در جنگ مشارکت دارند، افزایش می‌یابد. این می‌تواند به کاهش تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی در ایران منجر شود و در نتیجه ارزش پول ایران کاهش پیدا کند.
۳. افزایش قیمت نفت: در برخی موارد، تنش‌های امنیتی در منطقه ممکن است به افزایش قیمت نفت منجر شود. به عنوان یک کشور صادرکننده نفت، این افزایش قیمت نفت می‌تواند به افزایش درآمد ایران از صادرات نفت و در نتیجه افزایش ارزش پول ایران منجر شود.
در کل، تأثیر جنگ اوکراین بر اقتصاد ایران به شدت وابسته به شرایط و تغییرات در منطقه است و نمی‌توان با قطعیت پیش بینی کرد که تأثیر چگونه خواهد بود، اما با این حال این متغیر در معادلات اقتصادی جهانی و منطقه‌ای نقش مهمی را تاکنون ایفا نموده است.
گزارش از محمد جهاد
